چراغ روکار یا توکار
در نورپردازی فضاها و کاربری های گوناگون، گزینه های متفاوتی برای نصب تجهیزات روشنایی وجود دارند. در بین انواع روش های نصبِ محصولات روشنایی، در این گفتار به بررسی چراغ های روکار یا توکار می پردازیم. بسیاری از کاربران در موقعیت های مشابه برای انتخاب بهینه روش نصب دچار سردرگمی می شوند. در ادامه با توجه به اینکه پارامترها متعددی در انتخاب نصب چراغ تاثیرگذار هستند، به این عوامل موثر پرداخته می شود تا تصمیم گیری برای کاربران بعد از مطالعه این مطلب آسان تر باشد. نخست برای درک بهتر، به تعریف انواع نصب می پردازیم.
چراغ توکار (نصب توکار)
در این روش، چراغ و تجهیزات روشنایی در حفره ای قرار میگیرند. این سوراخ با توجه به مکان نصب، بر روی سقف، دیوار یا زمین و از پیش حفر می شود و نور را به سمت مقابل ساطع می کند. بدیهی است که ابعاد این حفره باید باید چراغ هماهنگ باشد. در روش نصب چراغ توکار تجهیزات روشنایی ممکن است چراغ هم سطح یا به شکل فرو رفته قرار بگیرد. اصولا در فضاهایی که چراغ ها به صورت توکار نصب می شوند، محیط خلوت تر و ساده تر به نظر می رسند. این روش قرار دادن ادوات در سطوح با توجه به شرایط و نیازهایی انتخاب می شوند. در این شیوه، محل قرارگیری چراغ باید از پیش و با توجه به شکل و ابعاد محصول آماده شود. کارخانه های تولید کننده و با توجه به اینکه محصول دارای لبه یا بدون لبه می باشد، اندازه ای را تحت عنوان ابعاد حفره و در قالب مشخصات فنی، معمولا بر روی جعبه محصولات درج می کنند. پر واضح است سطحی که قرار است میزبان چراغ های توکار باشند، از لحاظ متریال بسیار متنوع هستند. هر چه متریال سختی کمتری داشته باشد، ایجاد حفره، راحت تر و تمیز تر انجام می شود.
چراغ روکار (نصب سطحی)
نصب سطحی به این معنی است که منبع نور بر روی یک گستره صاف نصب شده و از سطح بیرون زده است. این روش می تواند بر روی هر سطحی اعم از سقف، دیوار و یا حتی کف انجام شود. نصب روی سطوح برای چندین دهه یکی از شیوه های اصلی بوده اند. این متد انعطاف پذیری بیشتری نسبت به نصب توکاردارد چون می توان آنها را تقریباً در هر فضایی بدون تغییر شدید سقف نصب کرد و ویژگی هایی مثل اشکال و اندازه ها چندان اهمیتی ندارند. بنابراین نسبت به نصب توکار کم دردسر تر، تمیز تر و تا حدودی ارزانتر است.
تفاوت های چراغ روکار و توکار
دراین قسمت به بررسی تفاوت های متعددی که در ویژگی های این دو نوع نصب چراغ و همچنین دلایل انتخاب آنها وجود دارد، می پردازیم. حضور فضای کاذب، ایده طراحان و سلیقه کارفرما، آسیب های معماری و … مواردی هستند که استفاده از چراغ های توکار یا روکار را توجیه می کنند.
- تفاوت در طراحی فرمی
در دنیا امروز، تجهیزات روشنایی به غیر از وظیفه اصلی خود که روشن کردن فضاها می باشند، دارای ویژگی های دیگری مثل بیان زیبایی و کمک به روند طراحی دکوراسیون نیز هستند. شرکت های تولید کننده چراغ، در فرآیند طراحی محصولات خود می کوشند که بیان فرمی زیبا و منحصر به فردی برای تجهیزات در نظر بگیرند. یکی از تفاوت های آشکار در چراغ های توکار و روکار، در شکل و فرم بدنه این محصولات می باشد. بدیهی است که محصولات توکار با توجه به محل قرارگیری خود فقط لبه بیرونی آنها دیده می شود که در نوع بدون لبه این قسمت هم از دیده شدن پنهان است. بنابراین طراحی فرمی خاص و منحصر به فردی ندارند. قابل ذکر است که وقتی منبع نور روشن می شود، رویت همین بخش کوچک هم در نوری که ساطع می شود به حداقل می رسد. در چراغ های روکار، بدنه محصول به عنوان بخشی که کاملا دیده می شود، می تواند هویتی دکوراتیو داشته باشد. بنابراین تولید کنندگان باید اهمیت ویژه ای به طراحی زیبایی محصول خود بدهند. پارامتر رنگ بدنه محصول هم در نوع چراغ روکار، با اختلاف زیادی اهمیت بیشتری دارد.
- تفاوت در پخش نور
همانطور که پیش تر اشاره شد، قرار گیری چراغ داخل حفره ای، پخش نور منبع نور محصول را محدود می کند. در این وضعیت چراغ با توجه به سطحی (سقف، دیوار یا کف) که در آن قرار گرفته، نور را در راستای محور عمود بر چراغ ساطع می کند. در چراغ های روکار و با توجه به طراحی آنها، امکان این هست که نور در زوایای دیگر هم پخش شود.
چراغ های نسل جدید با توجه به پیشرفت تکنولوژی، به لحاظ کم تر شدن قطعات و فشردگی نصب، نسبت به محصولات قدیمی، دارای ابعاد جمع و جور تری شده اند. اما در هر صورت یک ابعاد حجمی مشخصی دارند. در نصب چراغ های توکار، نیاز به فضایی می باشد که بدنه چراغ در آن قرار گیرد. بنابراین برای نصب روشنایی توکار و بر روی هر سطحی اعم از سقف، دیوار یا کف، نیاز به فضایی کاذب در پشت سطح اصلی برای ایجاد حفره و واقع شدن چراغ هست. سقف ها و دیوارهای ساخته شده از کناف یا رابیتس سطوحی مناسب برای منابع نوری توکار هستند. اما در فضاهایی که امکان ایجاد سطح کاذب وجود ندارد، ناگزیر از مدل های روکار استفاده می شود. گفتنی است که به کار بردن چراغ های روکار همیشه هم تحت اجبار نیست و به صورت کاملا آگاهانه و در راستای بیان دکوارتیو توسط طراحان نورپرداز انتخاب می شود.
- آسیب های معماری
در عرصه های استفاده و نصب چراغ به صورت توکار یا روکار، تحت تاثیر ویژگی هایی از معماری فضا است که تحت عنوان آسیب های معماری از آنها یاد می شود. در این سطوح انتخاب نوع نصب تحت شرایط اجبار انجام می شود. مثلا کوتاهی ارتفاع سقف – که نوعی آسیب معماری محسوب می شود – یکی از مواردی است که در فضاهایی از ایجاد سقف کاذب جلوگیری می کند، بنابراین کاربران به ناچار از سیستم نصب روکار بهره می برند.
یا در موردی دیگر و در راهروهایی به علت عرض کم و تردد زیاد نمی توان از چراغ روکار استفاده کرد چون باعث بدن گیر شدن می شوند. در این مثال اگر حضور چراغ دیواری از طرف طراح روشنایی دیکته شده است، حتما باید به شکل توکار استفاده شود.
